Giữa bộn bề phồn tạp buổi
chợ phiên văn chương, giữa náo nhiệt đông đúc của gian hàng lãng mạn, Thạch Lam
được nhật như một khách hàng đặc biệt. Con người của Tự lực văn đoàn ấy đã
không đưa ta tới những chân trời phiêu du, mộng tưởng của những tình yêu,
khát vọng thường thấy trong trời lãng mạn mà dắt ta đi vào giữa cõi đời ta đáng
sống, con người dịu dàng nhân ái ấy đã nguyện gắn ngòi bút của mình với những
kiếp người đau khổ, vẫn luôn trân trọng sự sống nơi trần gian. Nói như Nguyễn
Tuân: "Xúc cảm của nhà văn Thạch Lam
thường bắt nguồn và nảy nở lên từ những chân cảm đối với những con người ở tầng
lớp dân nghè. Thach Lam là một nhà văn quý mến cuộc sống, trang trọng trước sự
sống của mọi người xung quanh. Ngày nay đọc lại Thạch Lam,
vẫn thấy đầy đủ cái dư vị mà nhã thú của những tác phẩm có cốt cách và phẩm
thất văn học".
Cũng là một nhà văn có
tâm huyết với đời, Nguyễn Tuân đã đem tấm lòng mình ra để cảm Thạch Lam,
để thấy được bên trong dòng chữ rất đỗi yêu bình ấy là cả trái tim một con
người không khi nào vơi cạn tình yêu
cuộc sống và tình yêu với dân nghèo. Lời nhận xét của Nguyễn Tuân đã khái
quát được phẩm chất tâm hồn Thạch Lam
và những giã trị đích thực của văn chương Thạch Lam.
Giống như cái cây xanh
ngoài kia hút màu từ đất mẹ, tác phẩm văn học phải bắt rễ sâu chắc vào mảnh đất
cuộc đời để từ đó toả ra tán lá rộng, dày góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp
hơn. Hơn thế tác phẩm nghệ thuật phải là tiếng nói xuất phát từ những rung động
chân thực của nhà văn trước hiện thực, nẩy nở lên từ những tình cảm của nhà văn
dành cho con người. Nhà văn phải biết sống hết mình. Nếu thiếu đi trái tim đầy tình yêu
thương của nhà văn thì cái hiện thực kia sẽ mãi mãi nằm trong yên lặng. Vâng,
không gì khác ngoài tình yêu và tâm huyết của nghệ sĩ đã làm nên giá trị cho tác
phẩm.
Giá trị của những truyện
ngắn của Thạch Lam cũng không nằm ngoài quy luật đó. Nguyễn Tuân cho
rằng: " Xúc cảm của nhà văn Thạch Lam
thường bắt nguồn và nảy nở lên từ những chân cảm đối với những con người ở tầng
lớp dân nghè".
Sống trong lòng chế độ
thực dân nửa phong kiến, chứng kiến biết bao bất công tàn bạo của một chế độ
mục rữa, thối nát, Thach Lam đã dám nhìn thẳng vào sự thực ở đời để thấy được
bao kiếp người đang quằng quại đau khổ, đang vật vã trong những bế tắc không
lối thoát. Mảnh đất hiện thực nghiệt ngã ấy đã tác động vào tâm hồn nhà văn,
khơ gợi lên những cảm xúc, những rung động yêu thương chân thành. Có lẽ Thạch Lam
đã đau nỗi đau của con người trong thời đại ông đến thế nào, ông mới có thể
bước qua những ngưỡng cửa văn học lãng mạn để đến với văn học hiện thực. Chúng
ta không quên quan niệm bất hủ của ông về văn chương:" Đối với tôi, văn
chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát ly hay sự quên;
trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để
vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng
người được thêm trong sạch và phong phú hơn". Chính nhận thức đúng đắn ấy
đã giúp cho Thạch Lam có được những chân cảm đối với những con người ở
tầng lớp dân nghèo. Những "chân cảm"- phải chăng Nguyễn Tuân muốn
nhấn mạnh độ chân thực trong cảm xúc, tình cảm của Thạch Lam?
Và có lẽ Nguyễn Tuân đã nói lên được dòng tư tưởng, tình cảm dào dạt trong
những sáng tác của Thạch Lam, cái đề tài mà mà ông quan tâm hướng tới.
Hiện thực cuộc sống là
rộng lớn, là vô cùng. Và mỗi nhà văn với chiếc xẻng nghệ thuật trong tay mình
đã đào xới một mảnh đất để lật lên những vỉ hiện thực và tìm cho mình thế giới
hình tượng trong đó. Nếu như Vũ Trọng Phụng xuất sắc ở mảng đề tài về cuộc sống
thành thị của xã hội "chó đểu", nếu như Nguyễn Công Hoan tài năng
trong việc khắc học bức trạnh thế giới quan lại khả ố, bất lương và Nam Cao
rựng rỡ trong những sáng tác về người nông dân và trí thức tiểu tư sản thì Thạch Lam
lại hướng ngòi bút vào cuộc sống của những người ở tầng lớp dân nghèo với những
khám phá tinh vi về thế giới nội tâm, đời sống tinh thần bên cạch những nỗi khổ
"áo cơm ghì sát đất"
Chúng ta không khỏi đau
xót khi chứng kiến thảm cảnh "Nhà mẹ Lê" - một người mẹ khốn khổ cùng
với một người con nheo nhóc, đói khát. Bức tranh hiện thực hiện lên qua mấy
trang văn ấy cũng sắc sảo không kém phần bất kỳ một tác phẩm nào viết về cái
đói, cái nghèo. "Nhà mẹ Lê" là một nỗi đau của Thạch Lam.
Cái chết của người mẹ đáng thương ấy cùng với nỗi bất hạnh của đàn con thơ dại
mà "đứa lớn nhất mới mười bảy tuổi, còn đứa bé nhất thì đang bế trên
tay" chính là vấnđề đáng quan tâm nhất, chính là cái hiện thực tàn ác mà
nhà văn chân chính không thể thờ ơ. Viết về cái gì đi chăng nữa thì số phận con
người vẫn mãi là lời gọi tha thiết nhất đối với ngòi bút nhà văn.
Với Thạch Nam cuộc sống
nơi phố huyện nghèo, tăm tối đã thu hút ông khám phá. Và ông thấy được ở trong
cái lạnh lẽ của cơm gió lạnh đầu mùa kia có cả nỗi khổ của bé Hiên không có áo
ấm mùa đông, nỗi khổ của người mẹ ngày ngày đi bắt cua, bắt ốc không kiếm được
cho con tấm áo.
Những con người ấy thân
thuộc với ông quá, trong lòng ông đã rung lên những sợi dây tình cảm khi viết
về cảnh đời của những con người nhỏ bé. Có nhà triết học cho rằng, biết xúc cảm
cũng là một năng lực. Tôi thấy điều đó đúng với thạnh Lam. Cái năng lực ấy vố
dĩ không phải của trời ban mà nó được hình thành từ chính tấm lòng tràn đầy tình yêu
thương của nhà văn đối với người lao động.
Viết riêng về tầng lớp
dan nghèo, Thạch Lam không chỉ quan tâm đến nỗi khổ vật chất mà với ông,
cái đáng sợ là sự xói mòn về tâm hồn. Truyện ngắn "Hai đứa trẻ" đã
chỉ ra bi kịnh ấy. Cái mới của Thạch Lam
trong việc thể hiện nỗi khổ con người là ông phát hiện ra nỗi khổ phải sống
trong cảnh quẩn quanh,tù túng, bế tắc, phải chìm nghỉm trong cáim"Ao đời
phẳng lặng" (Chữ của Xuân Diệu).
Cuộc sống của Liên và An
có khác gì sự giam hãm về tinh thần? Mỗi ngày cứ đi qua trong sự im lặng đáng
sợ của bóng tối, trong lặng lẽ của quầy hàng không có khách. một cuộc sống
không sôi nổi, không biết động, không mơ ước, cuộc sống ấy không đáng bị thay
đổi lắm sao? Ngay cả đến cảnh thiên nhiên cũng nhuốm vẻ u buồn:"Chiều,
chiều tối. Một buổi chiều chầm chậm lặng lề của cuộc đời và đáng sợ nhất vẫn là
bóng tối, bóng tối trùm lên phố huyện" Cái hay của Thạch Lam
là đã diễn tả bóng tối qua ánh sáng leo lét của ngọn đèn dầu nơi chõng hành chị
Tí hay ánh lửa trong gánh phở bác Siêu. Cái leo lét nhập trời nữa cũng không
chống chọi nổi sự bao phủ của màn đêm. Nó chỉ cho ta thấy sự đối lập khủng
khiếp giữa ánh sáng và bóng tối. Và cuộc đời của những con người kia, những
Liên, những An, những chị Tí bác Siêu, bà cụ Thi cũng có khác gì ngọn đèn leo
lét đó, không thể toả sáng được giữa bóng đêm mịt mù của cuộc đời.
Truyện giản dị, nhẹ nhàng
mà gợi cho ta bao suy tư về số phận con người. Chính những xúc cảm của nhà văn
đã đem đến cho người đọc sự xúc động, để lại những băn khoăn, day dứt trong mỗi
chúng ta.
Tôi đọc văn Thạch Lam
trong một buổi trưa yên tĩnh và tôi thấy chưa hẳn nhà văn của chúng ta đã hoàn
toàn thất vọng về cuộc sống.Cũng giống như cái cảm giác ban trưa ngột ngạt mà
có làn gió mát thổi qua,tôi cảm nhận được luồng gió vô tình mà Thạch Lam
mang lại sau những trang văn tưởng như bế tắc không có lối thoát ấy.Tôi vẫn
thấy lờ mờ rằng hình như Thạch Lam
cũng đồng cảm với Pauxtopxki trong ý nghĩ:Dù ai đó có nói với bạn điều gì đi
chăng nữa,bạn hãy cứ tin rằng cuộc sống kì diệu và đẹp đẽ.Thạch Lam
đã tin vào điều ấy. Ông tin rằng chính linh hồn con người sẽ cứu sống con người
ra khỏi sự tăm tối,chính những ước mơ,hoài bão và cả tình thương của con người
sẽ giúp họ vượt qua ngiệt ngã của cuộc sống.Và ông đã xây dựng nên những tính
cách như thế.
Ông đã thổi vào trong Gió
lạnh đầu mùa sự ấm áp của tình người,của lòng thương. Ông đã để nhân vật Sơn
đem tấm áo cho bé Hiên, để Hiên bớt đi cái lạnh, đế Hiên cảm thấy cuộc sớng
chưa hẳn đã đau khổ. Gió vẫn cứ lạnh đấy nhưnh dù gió có lạnh đến thế nào thì
tình người vẵn cứ vượt lên trên tất cả.Nguyễn Tuân đã rất đúng khi cho
rằng:"Thạch Lam là một nhà văn quý mến cuộc sống,trang trọng trước
sự sống của mọi người xung quanh".Phải rồi,nế không có sự quý trọng cuộc
đời của nhà văn thì chắc hẳn những người như bé Hiên sẽ suốt đời không có được
một manh áo ấm và triết lí về tình thương sẽ tuột khỏi tác phẩm,rơi vào trong
cái lạnh lõ cuar thiên nhiên. Đọc Gió lạnh đầu mùa,tôi không cảm thấy cái lạnh
tràn về mà bỗng thấy lòng mình như được sưởi ấm bởi hơi nóng của tình yêu
thương con người.Vâng, tình cảm thánh thiện trong tâm hồn của một đứa trẻ như
Sơn sẽ xua đi mọi lạnh giá khắc nghiệt của thời tiết bởi vì "không có gì
nghệ thuật hơn bản thân lòng yêu quý con người". Thạch Lam
đã cho tôi thấm thía chân lí ấy và còn gì đẹp hơn một tác phẩm "ca tụng
lòng thương,tình bác ái,sự công bình...Nó làm cho người gần người hơn"
(Nam Cao).
Có một ai đó đã nói:Hi
vọng chính là một nghệ thuật sống. Đọc như những trang viét của Thạch Lam,người
ta cũng thấy một niềm hi vọng được nhen nhóm lên từ trong chính những đau
khổ,mờ mịt của cuộc đời.Nhà văn đã yêu cuộc sống,trân trọng và nâng niu nó; đặt
cả con tim mình lên câu chữ để đem theo cái hơi thở nồng nàn của sự sống đến
cho người đọc.
Từ cái quẩn quanh, ngột
ngạt của cuộc sống tù túngg nơi phố huyện, người đọc vẫn thấy được niềm tin ở
tương lai cho dù nó thật mong manh, yếu ớt - mong manh như chính cuộc đời của
những con người nơi đây, yếu ớt như ánh sáng những ngọn đèn, ánh lửa trong đêm
tối.
Thạch Lam
đã không làm mất đi trong ta ngọn lửa của niềm tin hi vọng. Tình yêu
mến và trân trọng cuộc sống đã giúp ông xây dựng nhân vật Liên trong "Hai
đứa trẻ", để cho Liên có một ước mơ. Cảnh đợi tàu và mong ước ccủa chi em
Liên là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của nhà văn. Con tàu đi qua sẽ chẳng có
gì trong nhận thức của con người (Có chăng Tế Hanh đã từng thốt lên:
"Tôi thấy tôi thương
những con tàu
Ngày đời không đủ sức đi
mau
Có chi vương víu trong hơi máy
Với những khổ đau"
0 nhận xét:
Đăng nhận xét